استفاده از شستشو (لاواژ) با اسید هیپوکلروس جهت درمان زخم های عفونی شدید
مدیریت زخم های حفره ای که با استفاده از روش های متداول درمان نمی شوند، چالش عمده ای برای کادر درمان است. در سال 2020 در مرکز جراحی های پلاستیک و ترمیمی تایلند مطالعه ای در خصوص اثر بخشی محلول اسید هیپوکلروس برای درمان این نوع زخم ها انجام شده بود. در این مطالعه بیمار 42 ساله ای با داشتن آبسه پری آنال نعل اسبی به صورت عفونت سنگین و زخم عمیق در این مرکز بستری شد و تحت درمان قرار گرفت. فرد بیمار مبتلا به لنفوم زمینه ای بود و از مدتی قبل تحت درمان شیمی تراپی قرار داشت.
در ابتدا از پوویدون-یداید رقیق شده برای شستشوی زخم های بیمار استفاده می شد، ولی تب بیمار همچنان ادامه دار بود و در حین شستشو هم درد و ناراحتی زیادی داشت. سپس برای شستشو و پانسمان از اسید هیپوکلروس استفاده شد. یک روز پس از تجویز اسید هیپوکلروس، نه تنها تب بیمار رو به فروکش شدن کرد، بلکه شدت درد به معیار 2 از 10 رسید. شواهد حاکی از آن بود که محلول قادر است تاثیر مثبتی روی از بین بردن عوامل عفونی داشته باشد به طوری که عفونت ظرف 2 هفته از بین رفت و در سواب کالچر هم هیچ میکروبی رشد نکرد.
در نهایت پس از 5 هفته بیش از 90 درصد از وسعت و وخامت زخم کاسته و بعد از 6 هفته نیز بهبودی حاصل شد. جهت مقایسه و پیشرفت بهبود زخم از یک دستگاه اندازه گیری زخم سه بعدی استفاده و در سه پارامتر وضعیت ترمیم بافت بررسی شد.
در همان زمان، بیمار دیگری که با مشکلات مشابهی روبرو بود (آبسه پری آنال نعل اسبی) در بخش عفونی همان بخش بستری شد و تحت درمان شستشوی متداول با پوویدون یداید رقیق شده و پانسمان مرطوب به خشک قرار گرفت. این بیمار درد خود را در طول روش درمانی 10 از 10 ارزیابی کرد و پس از شروع درمان نیز از شدت تب کاسته نشد و نهایتاً وضعیت زخم هم پیچیده تر شده به طوری که منجر به شکایت بیمار از روش درمانی شد. از سوی دیگر از آن جائی که مراقبت از زخم به دلیل آلودگی مدفوع دشوار بود در نهایت بیمار مجبور به انجام عمل کولوستومی (برداشتن روده بزرگ) گردید.
هیپوکلروس اسید، ماده ضد میکروبی تولید شده در سلول های ایمنی بدن انسان است که توانایی منحصر به فردی برای از بین بردن میکروارگانیسم ها در عرض یک دقیقه را دارد، در حالی که سمیت سلولی ناچیزی دارد. هنگامی که نوتروفیل ها فعال می شوند، در نتیجه انفجارتنفسی، پراکسید هیدروژن (H2O2) تولید می کنند که سپس در حضور Cl- و H+ در داخل بدن به اسید هیپوکلروس (HOCl) تبدیل شده که باعث مرگ سلولی میکروارگانیسم ها از طریق اختلال در موارد زیر می شود:
تخریب دیواره سلولی، از دست دادن محتویات داخل سلولی، اکسیداسیون اجزای تنفسی، جلوگیری از سنتز پروتئین، کاهش جذب اکسیژن، شکستگی در DNA و کاهش میزان سنتز اسیدهای نوکلئیک.
اگرچه اسید هیپوکلروس با سدیم هیپو کلریت (که به عنوان عامل سفید کننده استفاده می شود) قابل مقایسه است، ولی در ماهیت عملکردی تفاوت هایی دارند. اسید هیپوکلروس یک اسید ضعیف است و می تواند در آب حل شده و به یون های هیدروژن و هیپوکلریت در محیط هایی که pH آن بین 6.5 تا 8.5 است تبدیل شود، اما زمانی که pH بیشتر از 8.5 باشد به هیپوکلریت تبدیل می شود. این نکته بسیار مهم است زیرا خاصیت ضد باکتریایی اسید هیپوکلروس (HOCl) بسیار بالاتر از یون(OCl-) است. لذا این موضوع هنگام استفاده از اسید هیپوکلروس در مدیریت درمان زخم باید در نظر گرفته شود.
بر خلاف سایر محلول های رایج، سرم فیزیولوژی فقط باکتری های موجود در زخم را از طریق شستشوی مکانیکی از بستر زخم خارج کرده ولی هیچ خاصیت ضد باکتریایی ندارد در مقابل پوویدین یداید اثر ضد میکروبی دارد، ولی به طور قابل توجهی رشد فیبروبلاست و روند بهبود زخم را به تأخیر می اندازد.
محلول های دیگری که در مدیریت زخم های عفونی استفاده می شوند مانند ترکیبات بتائین و یا پلی هگزانید 0.1% راه حل های دیگری برای کاهش بیوفیلم های میکروبی می باشند ولی لازم است این محلول ها در روی گاز آغشته، به مدت 10 تا 15 دقیقه روی زخم باقی بمانند، و برداشتن گاز از منطقه زخم برای برداشن بیوفیلم می تواند باعث درد و رنج بیشتر بیمار شود.
در خاتمه می توان چنین نتیجه گرفت که خواص منحصر به فرد اسید هیپوکلروس در تسریع عمل ترمیم و بهبود بافت و زمان کوتاه اثر بخشی آن (یک دقیقه) و نیز سمیت سلولی ناچیز، آن را به عنوان گزینه ای مناسب در مدیریت بهبود زخم تبدیل کرده است.
*Division of Plastic and Reconstructive Surgery,
Department of Surgery, Faculty of Medicine, Mae Fah Luang
University, Chiang Rai, Thailand
