شستشوی مثانه با محلول‌های الکتروشیمیایی فعال‌شده غیرآنتی‌بیوتیکی | راهکاری نوین برای پیشگیری و درمان عفونت‌های ادراری
مقدمه
عفونت‌های ادراری به‌ویژه در بیماران مبتلا به اختلال عملکرد مثانه یا افرادی که نیاز به کاتتر دارند، یکی از مشکلات شایع و نگران‌کننده در سیستم سلامت است. استفاده مکرر از آنتی‌بیوتیک‌ها برای درمان این بیماران، منجر به افزایش مقاومت باکتریایی و کاهش اثربخشی داروهای رایج شده است. از این رو، توجه پژوهشگران به روش‌های غیرآنتی‌بیوتیکی برای پیشگیری و درمان عفونت‌ها جلب شده است. یکی از این روش‌ها، شستشوی مثانه با محلول‌های الکتروشیمیایی فعال‌شده (ECAS) بر پایه‌ی اسید هیپوکلروس (HOCl) است که نتایج امیدبخشی در کارآزمایی‌های بالینی داشته است.
چرا شستشوی مثانه اهمیت دارد؟
بیمارانی که از کاتتر دائم یا کاتتریزاسیون متناوب استفاده می‌کنند، در معرض ابتلا به باکتریوری مزمن و عفونت‌های ادراری مکرر هستند. این بیماران به‌ویژه در شرایط خاص مانند سیستوپلاستی یا سکون طولانی‌مدت در بخش مراقبت‌های ویژه (ICU)، بیشتر در خطر ابتلا به اوروسپسیس و آسیب حاد کلیوی (AKI) قرار می‌گیرند.
استفاده از محلول‌های شستشوی مثانه مانند سالین معمولی، در بسیاری از موارد اثربخشی کافی ندارد و حتی ممکن است به‌عنوان تنها روش پیشگیرانه ناکارآمد باشد. بنابراین نیاز به محلول‌های موثرتر و ایمن‌تر بیش از پیش احساس می‌شود.
محلول‌های الکتروشیمیایی فعال‌شده (ECAS) چیست؟
محلول‌های ECAS بر پایه‌ی اسید هیپوکلروس (HOCl) تهیه می‌شوند. این ترکیب به طور طبیعی توسط گلبول‌های سفید بدن تولید شده و بخشی از سیستم ایمنی ذاتی انسان است. ویژگی‌های بارز این محلول‌ها:
اثر ضدباکتریایی قوی بر گونه‌های شایع ایجادکننده عفونت ادراری مانند اشریشیا کلی، پروتئوس، کلبسیلا، سودوموناس، سراشیا و انتروکوک.
توانایی تخریب بیوفیلم‌های باکتریایی که معمولاً آنتی‌بیوتیک‌ها قادر به از بین بردن آن‌ها نیستند.
ایمنی بالا و نبود عوارض جانبی گزارش‌شده در مطالعات بالینی.
بهبود حساسیت باکتری‌ها به آنتی‌بیوتیک‌ها و کاهش مقاومت دارویی.
مکانیسم اثر اسید هیپوکلروس در شستشوی مثانه
محلول‌های ECAS از چندین مسیر باعث نابودی باکتری‌ها و کاهش عفونت می‌شوند:
تخریب غشای سلولی: اتصال مستقیم به لیپیدهای غشاء و ایجاد ناپایداری.
اکسیداسیون پروتئین‌ها: دناتوره کردن آنزیم‌ها و پروتئین‌های حیاتی.
آسیب به DNA: کلره کردن و تخریب ساختار DNA باکتریایی.
از بین بردن بیوفیلم‌ها: بیوفیلم‌ها یکی از عوامل اصلی عفونت‌های مزمن مرتبط با کاتتر هستند و اسید هیپوکلروس توانایی تخریب آن‌ها را دارد.
شواهد علمی و مطالعات بالینی
مطالعات متعددی نقش مثبت شستشوی مثانه با محلول‌های غیرآنتی‌بیوتیکی را تأیید کرده‌اند:
کارآزمایی بالینی در بیماران ICU: نشان داد شستشوی روزانه مثانه با سالین به مدت ۳ روز توانسته بروز عفونت‌های ادراری مرتبط با کاتتر را در کوتاه‌مدت کاهش دهد، هرچند اثر طولانی‌مدت نداشته است.
مطالعه روی بیماران سیستوپلاستی: مشخص شد شستشوی منظم مثانه با محلول‌های ضدعفونی‌کننده می‌تواند بروز سنگ‌های ادراری را کاهش دهد و خطر عفونت را کم کند.
آزمایش بالینی با ECAS: نشان داد که این محلول‌ها در ۲۵٪ از موارد تمام باکتری‌ها و در ۵۰٪ از بیماران، عامل بیماری‌زای اصلی را ریشه‌کن کرده‌اند.
بررسی گذشته‌نگر در بیماران با عفونت مکرر: در ۵۰٪ از بیماران استفاده از ECAS منجر به ریشه‌کنی عامل بیماری‌زا شد و هیچ عارضه جانبی گزارش نگردید.
مزایای شستشوی مثانه با محلول الکتروشیمیایی فعال‌شده
کاهش بروز عفونت‌های ادراری بدون استفاده از آنتی‌بیوتیک
پیشگیری از تشکیل سنگ‌های ادراری
اثر قوی بر باکتری‌های مقاوم و بیوفیلم‌ها
بهبود پاسخ به آنتی‌بیوتیک‌ها در صورت نیاز
نبود عوارض جانبی مهم در مطالعات انجام‌شده
محدودیت‌ها و چالش‌ها
نیاز به کارآزمایی‌های بالینی گسترده‌تر برای تأیید اثربخشی طولانی‌مدت
نبود دستورالعمل استاندارد جهانی برای دوز و مدت مصرف
هزینه‌های احتمالی تهیه محلول‌های فعال‌شده نسبت به سالین ساده
جمع‌بندی
شستشوی مثانه با محلول‌های الکتروشیمیایی فعال‌شده غیرآنتی‌بیوتیکی یکی از نوآورانه‌ترین روش‌های پیشگیرانه و درمانی در مدیریت بیماران مبتلا به عفونت‌های ادراری مکرر یا مرتبط با کاتتر است. این روش با بهره‌گیری از خواص طبیعی اسید هیپوکلروس، علاوه بر نابودی باکتری‌ها و بیوفیلم‌ها، می‌تواند مقاومت آنتی‌بیوتیکی را نیز کاهش دهد. هرچند هنوز تحقیقات بیشتری برای تدوین پروتکل‌های استاندارد مورد نیاز است، اما شواهد علمی نشان می‌دهند که این روش آینده‌ای روشن در حوزه‌ی سلامت مجاری ادراری خواهد داشت.
